Mikołaj Kopernik był prawdziwym dzieckiem swoich czasów – wszechstronnym umysłem doby Renesansu, który z naukowym zainteresowaniem podchodził do wszystkich aspektów otaczającego go świata. Był nie tylko astronomem, ale także: lekarzem, ekonomistą, kartografem, matematykiem, urzędnikiem. W większości tych ról wystąpił podczas swojego prawie pięcioletniego pobytu w Olsztynie.
Po raz pierwszy trafił do tego miasta jako wizytator Warmińskiej Kapituły Katedralnej w styczniu 1511 roku. 8 listopada 1516 roku bracia kanonicy powierzyli mu zaszczytny, ale i odpowiedzialny urząd administratora dóbr ziemskich kapituły w komornictwie olsztyńskim i pieniężnieńskim. W okresie, w którym pełnił ten urząd – do końca maja 1521 roku – Kopernik jako administrator Kapituły mieszkał i pracował na olsztyńskim zamku, gdzie zajmował dwie komnaty: sypialnię-pracownię oraz „służbowy” pokój spotkań – dzisiejsze sale kopernikowskie.
W czasie urzędowania w Olsztynie do obowiązków doktora Mikołaja należało przede wszystkim zagospodarowywanie leżącej odłogiem ziemi poprzez lokowanie nowych osadników. A było tego sporo, bowiem około 1/4 z 62 tysięcy hektarów ziemi uprawnej i pastwisk należących do warmińskiej kapituły nie miało gospodarza. Świadectwem działalności wielebnego administratora na tym polu są między innymi jego wpisy w rejestrze noszącym nazwę Lokacje łanów opuszczonych.
Kopernik jako poborca podatkowy spotkał się problemami, które skłoniły go głębszego zainteresowania się zagadnieniami monetarnymi. Reformą pieniądza zajmował się przez kilkanaście lat. Wyniki tych prac zawarł w kilku traktatach. Pierwszy z nich to Rozmyślania o reformie monetarnej Prus Królewskich, który powstał w Olsztynie latem 1519 roku. Już w nim znalazło się jedno z najważniejszych zagadnień współczesnej ekonomii, dziś znane jako Prawo Kopernika-Greshama.
Świadectwem aktywności urzędniczej Mikołaja Kopernika podczas jego pobytu w Olsztynie jest również Inwentarz pism i dokumentów kapituły warmińskiej znajdujący się w zamkowym skarbcu. „Sporządzony z precyzją godną notariusza”, liczący dziesięć stron jego spis dokumentów zachował się do dzisiaj w archiwach Archidiecezji Warmińskiej.
To w Olsztynie Mikołaj Kopernik zaczął spisywać pierwsze księgi swojego dzieła O obrotach sfer niebieskich. Bezcenną pamiątką po wielkim astronomie jest także sporządzona przez niego na przełomie 1516 i 1517 roku tablica astronomiczna, której użył do przedstawienia pozornego ruchu słońca w dniach bliskich równonocy wiosennej i jesiennej.
W maju 1521 roku, po zawarciu rozejmu, który zakończył tzw. wojnę pruską, jak historycy nazwali ostatni konflikt zbrojny pomiędzy Rzeczpospolitą a Zakonem krzyżackim, Kopernik opuścił Olsztyn. Bracia kanonicy powierzyli mu bowiem nowy urząd – Komisarza Warmii.
